Lausaganga búfjár - Leyfa eða banna

Atvinnumálanefnd Þingeyjarsveitar vinnur að því þessa dagana að útbúa Búfjársamþykkt fyrir sveitarfélagið. Eru uppi hugmyndir um lausagöngubann stórgripa. Ég aðhyllist það hins vegar ekki og vil gjarna gera grein fyrir af hverju.

 

Við búum í landbúnaðarhéraði.

Hverjir eru það sem halda samfélaginu okkar uppi? Það eru þeir einstaklingar sem koma með tekjur utan frá. Þeir sem skaffa útsvarið en lifa ekki á því. Fólk sem vinnur utan sveitarfélagsins eða eru með sjálfstæðan atvinnurekstur innan þess. Bændur eru þar í miklum meirihluta. Leyfi ég mér að fullyrða að búskapur er hryggjarstykkið í samfélaginu okkar.  Að mínu viti væri nær að koma meira til móts við bændur og gera þeim lífið auðveldara en að vera sífellt að auka á þeim kröfur. Nóg er nú samt.

Skv. Vegalögum 50. gr. er lausaganga búfjár á stofn- og tengivegum bönnuð. Verði slys þar sem lausaganga er ekki bönnuð fær búfjárhaldari bætur fyrir sína gripi. Sé hún bönnuð þarf hann að hafa sérstaka tryggingu. Ber þess að geta að dómstólar eru nú farnir að dæma eftir aðstæðum og búfjárhaldari ekki sjálfkrafa dæmdur bótaskyldur.

Hins vegar verða bændur að gæta þess að kaupa tryggingu ef lausagöngubann verður sett. Sum félögin eru með svona tryggingu inni í tryggingarpakkanum en þykir mér nokkuð ljóst að allar viðbótatryggingar lækka ekki iðgjaldið.

 

Ég er ekki að firra bændur ábyrgð á sínum skepnum. Mér finnst bara eðlilegt að ganga út frá því að fólk sé almennt ábyrgðarfullt og skynsamt og annað heyri til undantekninga. (Sbr. hugmyndin um bonus pater familias í lögfræði.)

 

Mismunun.

Í 72. gr. Stjórnarskrár Lýðveldisins Íslands segir:

Eignarrétturinn er friðhelgur. Engan má skylda til að láta af hendi eign sína nema almenningsþörf krefji. Þarf til þess lagafyrirmæli og komi fullt verð fyrir.

Eignarréttur er afskaplega lítils virði ef nýtingarréttur fylgir ekki með. Og það er afskaplega lítil sanngirni  í því að sumir megi nýta afréttir en aðrir ekki.

Þá er það óþolandi að fólk sé sett í þá aðstöðu að vera algjörlega upp á meðeigendur sína komið um það hvort og hvernig það má nýta sína eigin eign á meðan meðeigandinn má nýta hana að hentugleikum.

Þá er það undarlegt að sauðfjárbændur séu ekki settir undir sömu kvaðir og aðrir bændur þar sem nokkur umræða hefur skapast í samfélaginu um ágang búfjár á gróðurlendi og þá kvöð á landeigendur að þurfa að girða lönd sín gegn ágangi búfjár svo ekki sé talað um skylduna til að smala skepnum annarra.

Í almennu erindi frá Lúðvíg Lárussynitil Stjórnlagaráðs segir:

Engin lög hindra lausafjárgöngu búfjár á jörðum annarra og hefð gerir ráð fyrir að hún sé heimiluð þrátt fyrir að vera í algerri andstöðu við nútíma búhætti í hinum vestræna heimi. Dæmi um þetta er hvernig sauðfjárbændur nýta gróðurþekju og skógarbeit á jörðum annarra til eigin atvinnustarfsemi, þar á meðal skógarbænda. Þeir verða fyrir miklum búsifjum með atvinnustarfsemi sína og engin lög vernda þolendur fyrir ágangi búsmala né eru viðeigandi stofnanir tilbúnar að hlutast til um þetta ágreiningsefni.

Vil ég nú taka fram að ég hef enga löngun til hefta nýtingarrétt sauðfjárbænda og styð heils hugar lausagöngu sauðfjár. Ég tel það hins vegar mismunun að setja aðeins lausagöngubann á stórgripi og bendi vinsamlega á að einnig eru til rök gegn lausagöngu sauðfjár. Miklu eðlilegra er að miða við ítölu þegar ákveðið er hversu mikið hver landeigandi má beita.

 

Matvælaöryggi.

Mikið hefur verið rætt um matvælaöryggi. Sérstaklega af andstæðingum ESB aðildar en það hangir talsvert meira á spýtunni en bara það. Mannkyninu fjölgar með ógnarhraða og telur Christian Anton Smedshaug sem kom hingað til lands í boði Bændasamtakanna það vera skyldu allra þjóða að framleiða eins mikinn mat og mögulegt er.. Ein af leiðunum til þess er að nýta allt það land sem hægt er undir matvælaframleiðslu.

,,Hins vegar ættu öll lönd að einbeita sér að því að framleiða svo mikið korn sem mögulegt er. Það þýðir að mikilvægi aukinnar beitar í úthögum, skógum og á fjöllum eykst.” Bændablaðið 13.01. 2011

 Það hlýtur að skjóta skökku við að nú eigi að meina bændum að beita lönd sín.

 

Dýravernd.

Að lokum vil ég benda á að umræða um dýravernd hefur aukist talsvert og verksmiðjubúskapur gagnrýndur. Við hljótum öll að vilja aðbúnað skepna sem bestan og útivera og möguleiki á hreyfingu hlýtur að vera ein forsenda þess.

Að meina bændum að nýta afréttir sínar á sama tíma og auknar kröfur um útiveru koma fram í samfélaginu stuðlar að meiri útgjöldum og kjaraskerðingu í framhaldinu. Bændur eru nú þegar að kikna undan hækkandi eldsneytis- og áburðarverði. Þá er reglugerðarfarganið orðið yfirgengilegt. Það síðasta sem atvinnulífið vantar er fleiri boð og bönn.

Að auglýsa stöður

Ég er þeirrar skoðunar að auglýsa eigi flestar (helst allar) stöður innan sveitarfélagsins. Mér er ljóst að margir eru ósammála mér í því og nota rök á við: ,,Það þarf að þekkja til samfélagsins." Ég vísa því á bug. Hvað þýðir þetta: Að þekkja til samfélagsins? Þýðir það ekki einfaldlega að þekkja valdahlutföllin? Að rugga ekki bátnum?  Viljum við búa í svoleiðis samfélagi?

Fólk flytur burt í stórum stíl því miður svo það er skiljanlegt í slíku samfélagi að vilja halda þeim sem eru. Þess vegna m.a. eru stöður iðulega ekki auglýstar. Þá eru líka notuð trikk eins og að búa fyrst  til hlutastarf sem þarf ekki að auglýsa og svo þegar ,,réttur” einstaklingur er kominn í starfið þá er það stækkað.  Þegar stöðurnar eru auglýstar þá eru kröfurnar klæðskerasniðnar að viðkomandi. Stundum vantar ekkert nema að umsækjandi eigi að heita þessu nafni. Samt kemur fyrir að utanaðkomandi sækir um og hefur kostina til að bera. Þá er honum samt hafnað, skaðabæturnar greinilega ásættanlegur fórnarkostnaður.

Auðvitað er þetta ekki algilt en gerist of oft. 

Það er ekki það að ég skilji ekki hugsunina á bak við þetta. Þessa þörf fyrir að vernda það sem þó er til staðar.  Það er hins vegar fullvissa mín að þegar til lengdar lætur þá verður þetta innanmein banabiti samfélagsins. 

Í fyrsta lagi þá erum við ekki að fá hæfasta fólkið í stöðurnar. (Vissulega kemur það fyrir að sá hæfasti eða mjög hæfur fær stöðuna í handvalinu en myndi viðkomandi ekki fá hana hvort eð væri?) 

Í öðru lagi þá sitja ekki allir sveitungarnir við þetta borð. Það eru bara ,,réttu” sveitungarnir sem njóta þessara vildarkjara. Þegar fólk horfir upp á það árum saman að sumir fái alltaf bestu bitana á meðan aðrir eru úti í kuldanum þá ríkir ekki mikil samstaða né ánægja í samfélaginu.

Stefán Jón Hafstein segir í grein sinni Rányrkjubú:

  Hér glímum við ekki bara við það að pólitískum venslamennum er hyglað – smátt og smátt læra hinir að ekkert þýðir að bjóða fram krafta sína. Við fáum ekki bara kerfi sem upphefur þá löku heldur rekur burt þá hæfu. Niðurstaðan er rökrétt: Öll pólitík verður persónupólitík. Ef til vill er höfuðgallinn við kenninguna um frjálshyggjuhrunið að gleyma þessu grundvallaratriði í íslenskri stjórnmálamenningu: Hún er óskiljanleg ef menn vita ekki hver er hvurs og hvurs er hvað.

Sveitarstjóri Þingeyjarsveitar lætur af störfum